भारतीय मिडियामा झूटको खेति


आँफुलाई फाइदा हुन सक्ने कुनै पनि बिबादास्पद अन्तर्राष्ट्रिय मुद्दा हरुमा सत्य, तथ्य र छिनोफानोको बेवास्ता गर्दै एकपक्षीय ढंगबाट वकालत गर्ने भारतीय संचार माध्यम हरुको रवैया पुरानै हो। यो प्रबृत्ति बाट संसारको दोश्रो ठुलो चलचित्र बजार-- बलिवुड समेत अछुतो छैन। उनीहरु आफ्नो फराकिलो कभरेजको फाइदा उठाउंदै कहिले काँही गलत तथा पुष्टि नभैसकेको तथ्य लाई समेत प्रतिस्थापन गर्न खोजेको देखिन्छ। जी टिभी को टेली शृंखला बुद्ध मा उनको को जन्मथलो नेपाल नभएर भारत हो भनेर 'झुटो बास्तबिकता' स्थापना गर्न खोजिएको थियो। यो घटना लाई भारतीय संचार माध्यमहरुले आफ्नो हितको लागि गर्ने 'मेडिया प्रोपोगान्डा' को अर्को एउटा कडी मान्न सकिन्छ।

बुद्ध भारत मा जन्मेका हुन् भनेर सर्ब प्रथम सन् २००८ मा भारतीय मूलका अमेरिकी नागरिक तथा सीएनएन का पत्रकार फरीद जाकारिया ले उनको किताब 'पोस्ट अमेरिकन वर्ल्ड' मा लेखेका थिए। धेरै अनुशन्धानकर्ता र विद्वान हरुले उनीहरुको स्वतन्त्र खोज द्वारा पुष्टि भैसकेको तथा युनेस्को, बिबिसी, र ब्रिटानिका विश्वकोष जस्तो अधिकारिक निकायहरुको पेज मा समेत बुद्ध नेपालको कपिलबस्तु मा जन्मेका हुन् भन्ने उल्लेख छ। पत्रकार जाकारिया ले २० अगस्ट २००८ मा आफ्नो सीएनएन र टाइम का कोलम मा अमेरिकामा बन्दुक माथिको प्रतिबन्ध सम्बन्धि लेख, न्यु योर्कर का पत्रकार जिल लेपोरे को लेख संग हु-बहु मेल खाएका कारण 'प्लेजिएरिज्म' को आरोप लगाएर एक हप्ता सम्म निलम्बन मा परेका थिए। यो घटना भुलबस भएको भन्दै जाकारिया ले क्षमायाचना गरेपछि उनलाई पुनर्स्थापन गरिएको थियो।

जब बुद्ध भारतमा होइन नेपाल मा जन्मेका हुन् भन्ने आवाज सामाजिक संजाल हरु मार्फत उठ्न थाल्यो, भारतको टिभी टिभी च्यानल जी ले बुद्ध भारतमै जन्मेका हुन् भन्ने जानकारी राखिएको ५२ भाग लामो टेली शृंखला तयार गर्यो। टेली सिरियल बुद्ध का निर्माता बिके मोदीका अनुसार पछिल्ला ३० वर्ष हरुमा गरिएको अनुसन्धान का उपलब्धि हरुलाई समेट्दै तयार पारिएको हो। उक्त सिरियल का एक कलाकार किरण बेदी ले त 'बुद्ध भारत मा जन्मिएका हुन्। बुद्ध धर्म भारतको सबैभन्दा ठुलो निर्यात हो' समेत भन्न भ्याए। उनको भनाई को नेपाली समाजमा चौतर्फी बिरोध हुन थाले पछि जी टिभी ले आफ्नो वेबसाइट मा भारत शब्द लाई हटाएर नेपाल राखेको थियो। बुद्ध टेली शृंखला लाई नेपाल का केवल अपरेटर हरुले नेपालमा प्रसारण गर्न समेत रोक लगाए पछि भने जी टिभी ले बुद्ध भारत मा जन्मेको भन्ने भ्रामक तथ्य संसोधन गरेको छ।

सन् १९४० मा पाकिस्तान स्वतन्त्र भएपनि टुक्रिएर अलग भएको राज्य प्रति भारतीय संचार माध्यम कहिल्यै पनि सकारात्मक हुन सकेन। पत्र पत्रिका, टेलिभिजन लगाएत बलिवुड सिनेमा मा समेत पाकिस्तान र मुस्लिम बिरोधी समाचार, बक्तब्य र सम्बाद आउन थाल्यो। छिमेकी राष्ट्रको यस्तो रवैया का कारण पाकिस्तान सरकारले सन् १९६५ मा केहि भारतीय संचार माध्यम र बलिवुड चलचित्र लाई समेत आफ्नो देशमा प्रशारण हुन बाट रोक लगायो। चलचित्रमा लागेको रोक भने सन् २००८ मा फुकुवा गरियो। बलिवुड को माया नगरीमा पाकिस्तान बिरोधि पटकथा, सम्बाद, र दृश्य राखेमा आम दर्शकहरु माझ चलचित्रलाई भावनात्मक रुपमा समर्थन मिल्ने, अझ लोकप्रिय हुने अर्थात् बढी ब्यापार गर्ने प्राय निर्माता हरुको बुझाई रहेको छ।  

पाकिस्तानमा लागेको रोक हटे पनि बलिवुडमा आफ्नो मुस्लिम छिमेकी राष्ट्र बिरोधि चलचित्र बन्न छोडेको छैन। मुम्बई को प्राय जसो चलचित्रमा खराब चरित्र अर्थात् भिलेन को रोल मा कि मुस्लिम या पाकिस्तानी लाई नै देखाइएको हुन्छ। देश भक्त र बहादुर भनेका भारतीय मात्र हुन्; पाकिस्तानी हरु त आफ्नै देश लाई समेत गद्दार गर्ने खालका हुन्छन् भेनेर देखाइएको हुन्छ। केहि बलिवुड चलचित्र: एजेन्ट बिनोद, एल ओ सी कारगिल, हिन्दुस्तान कि कसम लगाएत यो लिस्ट मा अट्ने थुप्रै चलचित्र हरु छन्। बलिवुड मा देखाइने अर्को बिषयबस्तु कास्मिर पनि हो। चलचित्रमा कश्मिर देखाउंदा जहिले पनि उक्त ठाउँमा मुस्लिम उग्रबादी र पाकिस्तानी हरु मिलेर सामान्य जनता हरुलाई दुख दिएको मारेको लगाएत का दृश्य हरु देखाइएको हुन्छ। र अन्तिम मा भारतीय बलवान, सुपर हिरो, वा सेना ले सबैलाई सहायेता गरेको देखाइन्छ।

येहाँ कुरा बुद्ध, पाकिस्तान, कारगिल, कश्मिर, र दशगजाको मात्र होइन, शक्तिशाली राष्ट्रले कसरी आफ्नो संचार माध्यम प्रयोग गरेर झूटो तथ्य लाई समेत आफ्नो पक्ष मा पर्न तल्लिन रहिरहन्छन भन्ने हो। उनीहरु संग अवस्य नै ठुलो श्रोत, बजार उत्तिकै शक्तिशाली संचार मध्यम छ। ठुलो कभरेज भएको उनीहरुको मेडियामा कालो लाई सेतो, होइन लाई हो, नराम्रो लाई राम्रो र अर्काको लाई आफ्नो को रुपमा प्रमाणित गर्न सजिलो छ। तेसैले हाम्रो देशमा प्रशारण हुने पाकिस्तान, मुस्लिम, कास्मिर, र द्रविड बिरोधि सिनेमा वा टेली सिरियल मा ताली पद्काइरहँदा ख्याल गरौँ--भोलि तेही टिभी र चलचित्र मा बुद्ध भारत मा जन्मेको लगाएतका दृश्य हरु फेरि पनि आउन सक्छन्। चुपचाप लागेर ताली पड्काएको भए आधा विश्वमा बुद्ध जन्मस्थल को बारेमा गलत सूचना जान्थ्यो, तर रोकियो।


ताली को साथ साथै आवाज पनि चर्को हुनु जरुरी छ।


         

 

मुर्तिको होइन- कर्मको पूजा गरौँ


निर्माण, कला र कालिगढ़ीका देवता बिश्वकर्माको अशोज १ गते करिब देश भरिका कलकारखाना, उद्योग र ब्यबसायहरुमा पूजा गरिरहँदा उनैका जीवित सन्तान हरुलाई भने पाखा लगाइएको छ। सबैखाले कला, शिल्प र कालिगढ़ीका देवताका रुपमा मानिएका बिश्वकर्मा को नाममा आजकै दिन बिशेस गरि औद्धोगिक घराना, कलाकार, कालिगढ़, बुनकरहरुले आफ्नो मेसिन, औजार र उपकरणहरुको पूजा गर्ने प्रचलन रहिआएको छ।तिनै बिश्वकर्मा का सन्तति हरुलाई उनीहरुको कामकै आधारमा घृणा गरिनु पक्कै पनि बिश्वकर्मा, अनि कला, शिल्प, कलिगढ़ी, र सहि मानेमा काम गरेर खाने कर्मवीर हरुको अपमान हो।   

हरेक बर्ष अशोज १ गते अर्थात् सेप्टम्बर १७ का दिन भारतमा कन्या संक्रान्तिको दिन र बिश्वकर्मा जयन्ति को रुपमा पनि मनाईन्छ। यसै दिन आजका बिश्वकर्माका पुर्खाले हलो को आविस्कार गरेर मानव जाति लाई उपहारको रुपमा दिएको पनि आख्यान पाइन्छ। कृषि र ब्यापारलाई प्रतिनिधित्व गर्ने हलो को आविस्कार संगै प्राचिन भारतीय उपमहादिपमा सभ्यताको विकासमा पनि टेवा पुगेको मानिन्छ।  उक्त आविस्कार संगै तत्कालिन प्राचिन मानव समाज स्थानीय भीड़ संस्कृति बाट सार्वभौमिक मानवीय संस्कृति तर्फ विकास हुँदै गरेको आख्यान हरुमा पाइन्छ। उक्त दिन अर्थात् अशोज १ मा नेपाल र भारतमा बिशेस गरि आसाम, पश्चिम बङ्गाल, राजस्थान, उत्तराखण्ड, मणिपुर र देहरादुन मा बढी मनाउने गरिन्छ।

ऋग बेद अनुसार विश्वकर्मालाई 'सबको कर्ता', 'सबको निर्माता', 'सबैको पुरा गर्नेवाला', तथा 'निर्माणका देवता' रुपमा लिईएको छ। उपनिषद् अनुसार बिश्वकर्मा लाई ब्रह्माण्ड को प्रमुख वाश्तुकार (Principal Architect of the Universe ) रुपमा चित्रण गरिएको छ। विश्वकर्मा, जसलाई दिव्य वाश्तुकार का रुपमा पनि लिईन्छ, उनले सत्य युग मा देवता हरुको लागि स्वर्गको डिजाइन र निर्माण, त्रेता युगमा भगवान महादेव र पार्वती को लागि सुन को लंका (जुन पछि रावण को हात परेको थियो) को निर्माण, र द्वापर युगमा कृष्ण को राजधानी द्वारका नगरीको निर्माण गरेको पुराण हरुमा उल्लेख छ।

बिश्वकर्मा सम्बन्धि सबै पौराणिक आख्यानहरुका अनुसार उनि कला, शिल्प, निर्माण र आविस्कार का प्रतिक हुन्। उनको पूजा गर्नु भनेको काम गर्ने कर्मवीर हरुको सम्मान गर्नु हो। अर्को शब्दमा समाजमा आविस्कार, अन्वेषण, कला, कालिगढ़ी र निर्माणलाई उच्च स्थान र सम्मान दिनु हो। जुन मानब समाजले उसको उत्पत्ति र बिकाशको चरणहरु बाट देखि नै आविस्कार र निर्माण गर्ने हरुलाई सम्मान दिएको छ, त्यो समुदाय नै आज बिकाश मा सबैभन्दा अगाडी छ।
युरोपमा कांसको युग(Bronze Age) तिर निर्माण गरिएका हतियार हरु 
प्राचिन ढुंगे युग को समाप्ति पछि जब कांसको युग (bronze age ) शुरु भयो, मानब समुदायमा धातु बाट औजार, भाँडाहरु र हतियार बनाउने एक प्रकारको स्पर्धा नै चल्यो। बिशेस गरि युरोपमा शिल्पी, कालिगढ़ र अविस्कारक हरुले उक्त समयमा पत्ता लागेको धातु: तामा र यसको मिश्रण कांस बाट विभिन्न थरि कामलाग्ने उपकरण हरु निर्माण गरे। कांसको युग पछि शुरु भएको फलामको युगमा पनि त्यहि समाज शक्तिशाली बन्यो जसले कांस भन्दा बलियो फलाम बाट हतियार हरु निर्माण गरे र आविस्कार गर्न नसक्ने समाज लाई पराजित गरे। फलामे युग मा ब्रिटेन, स्क्यानडीनेविया,जर्मनी, प्राचिन रोम र केहि मात्रामा भारत मा पनि त्यो बेला पत्ता लागेको कडा धातु--फलाम बाट हतियार र औजार हरु निर्माण भए।

सन् १७६० पछि औजारहरु मा द्रुत आविस्कार हुँदै ब्रिटेन बाट औधोगिक क्रान्ति शुरु भयो जस्मा मेशिन हरुको निर्माण ले गर्दा उत्पदान प्रणालीमा नै परिवर्तन ल्यायो। फलस्वरूप सामाजिक, आर्थिक र राजनीतिक प्रणाली मा समेत तिब्र परिवर्तन र बिकाश भयो। औधोगिक क्रान्ति ब्रिटेन बाट फैलिंदै केहि दशक भित्रै पश्चिम युरोप हुँदै अमेरिका पुग्यो। तेसैले युरोप र अमेरिका आविस्कार, प्रबिधि र उत्पादन मा अग्रणी हुँदै बिकशित मुलुक को कोटी मा पुगे।
ब्रिटेन को औधोगिक क्रान्ति 
सन् १७६० पछि औजारहरु मा द्रुत आविस्कार हुँदै ब्रिटेन बाट औधोगिक क्रान्ति शुरु भयो जस्मा मेशिन हरुको निर्माण ले गर्दा उत्पदान प्रणालीमा नै परिवर्तन ल्यायो। फलस्वरूप सामाजिक, आर्थिक र राजनीतिक प्रणाली मा समेत तिब्र परिवर्तन र बिकाश भयो। औधोगिक क्रान्ति ब्रिटेन बाट फैलिंदै केहि दशक भित्रै पश्चिम युरोप हुँदै अमेरिका पुग्यो। तेसैले युरोप र अमेरिका आविस्कार, प्रबिधि र उत्पादन मा अग्रणी हुँदै बिकशित मुलुक को कोटी मा पुगे।

जब पश्चिमा राष्ट्र हरुमा तिब्र रुपमा आविस्कार, निर्माण, र उत्पादनको होड चलेको थियो, भारतीय उपमहादिप मा भने तिनै कर्मवीर हरुलाई समाज मा तल्लो स्थानमा स्थानान्तरण गरियो। प्रबिधि, आविस्कार र निर्माण मा भन्दा पनि धर्मको आधार मा समाज लाई आगाडी बढाउन खोजियो। धर्मको आधार मा टिकेको राज्य हरुमा पक्कै पनि प्रबिधि र बिज्ञानले स्थान पाउँदैन। हुन त पश्चिम मा पनि सर आइज्याक न्युटन, ग्यालिलियो र सुकरात हरुलाई पनि चर्च ले हस्तक्षेप नगरेको भने होइन, तर आविस्कार, बिज्ञान , र औजार बिकास मा चर्चको हस्तक्षेप न्यून रह्यो। भारतीय उपमहादिपमा भने अविस्कारक, कालिगढ़, कलाकार, बुनकर  र अन्य औजार चलाउने हरु माथि मन्दिरको हस्तक्षेप सबैभन्दा बढी रह्यो। जसमा हतियार बनाउने, आविस्कार गर्ने, निर्माण गर्ने कला थियो, उनीहरु जहिले पनि समाजको तल्लो दर्जा को नागरिक बनाइयो। 
    
पछि नेपालमा हिन्दु धर्मको आगमन संगै नेपालका अविस्कारक, कलाकार, बुनकर हरुको पनि उही हविगत रह्यो। आफुँ संग भएको कला र प्रबिधि को कारण उनीहरु कहिलेइ पनि राम्रो अनुभव गर्न सकेनन्। तेसैले गर्दा समाज मा आविस्कार, औजारको विकास मा ठुलो धक्का लाग्यो। समाजलाई तेही मध्ययुगिन पछौटेपन ले शासन गर्यो, अन्धकार ले शासन गर्यो। राम्रा मूर्तिकार का हात काटिए, राम्रो गाउने गाइने र मगन्ते भए, संगीतकार हरु दमाई भए, हतियार तथा औजार निर्माण गर्ने हरु कामी भए। सच्चा काम को कहिलेइ प्रशंसा भएन। भयो त केवल आलंकारिक रुपमा। 'सिम्बोल' मा मात्र कर्म को पूजा भयो।
फोर्ड मोटर को प्रोडक्सन एसेम्बली लाइन 
येदि साँचो अर्थमा कर्म को पूजा भएको भए फोर्ड मोटर, टोयोटा मोटर, जनरल इलेक्ट्रोनिक्स, र फोक्स्वागन को दाँजोमा पुग्न नसकेता पनि नेपालका प्राचिन बैज्ञानिक, कालिगढ़ हरुले टाटा कम्पनि जत्तिको प्रबिधि नेपालमै बिकाश गर्न सक्ने थिए। आज देशमा एउटा सियो पनि विदेश बाट आयात गर्नु पर्ने बाध्यता येसैले गर्दा भएको हो।         

तेसैले बिश्वकर्मा पूजा को संस्कृति पनि सच्चा काम गर्ने कर्मवीर हरुलाई नजर अन्दाज गर्दै काम, निर्माण र कालिगढ़ी को सांकेतिक रुपमा मात्र पूजा गर्नु हो। देश निर्माण गर्न दार्शनिक, चिन्तक र युगपुरुषको जति आवस्यकता छ त्यति नै बिकाश निर्माण गर्ने कालिगढ़ र अविस्कारक हरुको छ। तेसैले कर्मलाई सांकेतिक रुपमा मात्र पुज्ने र कर्मभीरु हरु भन्दा धर्मभिरु हरु हाबी भए सम्म समाज कहिलेइ पनि उन्नति तिर जाँदैन। बिश्वकर्मा पूजा गर्ने सबैलाई चेतना होस्।          



Politics of Globalization in the Third World Development Perspective



Abstract:

The paper endeavours to assess the political domain of globalization in the third world. Globalization progressed with ‘neo-liberalism’ in the third world. Neo-liberals therefore prescribe that globalization should be met with full-scale liberalization, deregulation, and privatization in the third world. However, the third world reality of political turmoil and economic laggard, ‘reformism’ have to be the policy framework to protect labour, the poor, and the environment from the potential harmful effects of untrammelled globalization.     

Key words: Globalization, politics, economy, culture, third world

Introduction

Globalization is the increasing interconnectedness of people and places as a result of advances in transport, communication, and information technologies that cause political, economic, and cultural convergence (Globalization, 2007). It refers to the process by which the experience of everyday life, marked by the diffusion of commodities and ideas, can foster a standardization of cultural expressions around the world (Watson, 2007). In addition, it is the concept that encapsulates the growth of connections between people on a planetary scale. In fact, globalization involves the reduction of barriers to trans-world contacts. It makes people more able—physically, legally, culturally, and psychologically—to engage with each other in “one world” (Scholte, 2007). Therefore, it is the worldwide integration of economic, cultural, political, religious and social systems. 

Globalization, in the economic term, is the convergence of prices, products, wages, rates of interests and profits towards developed country norms. Globalization of the economy depends on the role of migration, international trade, capital flow, financial market integration. The International Monetary Fund notes the growing economic interdependence of countries worldwide through increasing volume and variety of cross-border transactions, free international capital flows, and more rapid and widespread technological diffusion. (Levitt, 1983).

An extreme interpretation of this process, often referred to as globalism, sees advanced capitalism, boosted by wireless and Internet communications and electronic business transactions, destroying local traditions and regional distinctions, creating in their place a homogenized world culture. According to this view, human experience everywhere is in jeopardy of becoming essentially the same. This appears, however, to be an overstatement of the phenomenon. Though homogenizing influences do indeed exist, people are far from creating a single overarching world culture (Watson, 2006).

Chronology of Globalization

In ancient times, traders carried the most exotic and valuable goods over long distances. Caravans brought Chinese silk to the Roman Empire, and during the Middle Ages Arabs sold ivory from East Africa and spices from Indonesia to the merchants of Venice. Until about 1500, however, long-distance trade played only a minor economic role in just a few parts of the world, and nearly all of the world's people relied on foods and fibres grown within a short distance of their homes (The World of People, 2006).

The word "globalization" can be traced back to 1944. The term has been used by economists since 1981; however its concepts did not permeate popular consciousness until the latter half of the 1990s. Various social scientists have tried to demonstrate continuity between contemporary trends of globalization and earlier periods (Raskin, 2006). The first era of globalization (in the fullest sense) during the 19th century was the rapid growth of international trade between the European imperial powers, the European colonies, and the United States. Because of the first era of globalization, World War I was started. After World War II, globalization was restarted and was driven by major advances in technology, which led to lower trading costs. The term "globalization" has often been linked to the rise of corporate dominance, and is often used synonymously with the term "corporate giant", first coined by Charles Taze Russell in 1897 (KOF Index of Globalization).

A truly global economy first began to develop in the 15th century with the Age of Exploration, when political and military support from emerging nation-states and advances in seafaring technology enabled European merchants to establish trading networks that spanned the globe. Europeans established colonies, slave plantations, and trading outposts in tropical regions to grow or obtain goods unavailable in Europe, such as sugar, tobacco, coffee, and spices. Europeans also seized parts of North America and Siberia for their furs and abundant timber.

During the 19th century, industrialization in Europe and North America dramatically increased the volume and economic importance of international trade. The industrialized countries imported raw materials and foods from around the world and exported manufactured goods. Because business owners in the industrialized world retained the wealth generated from trade and manufacturing, people in other parts of the world could not afford the technology necessary to compete with the industries of Europe and North America. Without the new technologies, these people had to continue selling raw materials to obtain manufactured goods. The main exception to this pattern was Japan, whose strong government protected local producers from foreign competition and channelled the country's wealth into industrial facilities. By the 20th century the world was divided into two unequal parts: the industrialized countries and the rest of the world, which the industrialized countries dominated economically and militarily (The World of People, 2006).

The First Era of Globalization was in 19th Century, a period characterized by rapid growth in international trade and investment, between the European imperial powers, their colonies, and, later, the United States. It is important to note that liberalization and globalization are distinct. The repeal of the British Corn Laws initiated a period of liberalization which accelerated globalization. However, as economic historian Jeffrey G. Williamson has shown, the transatlantic trade altered factor prices in both Europe and the Americas, threatening the interests of politically significant factions. New trade restrictions began to rise again. Obstacles to trade among the developed nations gave a fresh impetus to the search for markets for raw materials and finished goods overseas, and a new era of imperial expansion occurred. It was in this period that areas of sub-Saharan Africa and the Island Pacific were incorporated into the world system. The Asian nations were unable to match the industrialized warfare of Europe and were made into colonies.

The "First Era of Globalization" began to break down at the beginning with the First World War, and later collapsed during the gold standard crisis in the late 1920s and early 1930s. Austria Hungary, without access to the oceans as the basis for an overseas empire, expanded into the Baltics. The assassination of the archduke by a Serbian nationalist was the trigger that released many of the tensions built into the international economic and political system. Lenin’s Imperialism, the Highest Stage of Capitalism (1916) provided a seminal critique of this period as being characterized by the exploitation of the third world by those in the first (Globalization,2007).

Globalization in the Third World Country

Globalization was there in the third world country since the civilization began. Different social theories offer different interpretations of how and why trans-world connections have grown. For example, liberal economics stresses the role of unfettered market forces in a context of technological change and deregulation. In contrast, Marxist political economy highlights the dynamics of the international capitalist system as the engine of globalization. For many sociologists, meanwhile, globalization is a product of modern rationalism. Others find their explanation of globalization in a combination of these causes. However following consequences quickened the pace of globalization and strengthened the economic links among the third world countries.

1.     Transport Extension: The vigorous developments in transport mechanisms that made the movements of people, goods and culture in the neighbouring third world countries. One of the most important changes was the drop in transport costs, made possible by the availability of inexpensive oil.
2.     Multinationals: Another key development was the emergence of more and more multinationals, or large companies with operations in more than one country especially in the developing one using the cheap labour for production.
3.      International Economic Institutions: Factor that promoted globalization was the creation of international economic institutions—such as the International Bank for Reconstruction and Development (the World Bank), the International Monetary Fund (IMF), and the World Trade Organization (WTO)—to help regulate the flow of trade and money among nations.
4.     Information Communication Technology (ICT):  Advances in telecommunications and computer technology made it much easier for managers to coordinate economic activity among corporate divisions, clients, and vendors in different parts of the world.

Approaches of Globalization

Globalization had been in political domain for long and become a matter of hot debate especially about its trend, course of policy and approaches. Four general political positions can be distinguished, although in practice many people draw on a mixture of these views or vacillate between them. These political domains of globalization are as under:

Neo-liberal: Many commentators advocate what is widely called a “neo-liberal” approach to globalization. Neo-liberalism builds on the tradition of laissez-faire economics and holds that globalization will yield maximum gains when its course is left to uninhibited market forces. Neo-liberals therefore prescribe that globalization should be met with full-scale liberalization, deregulation, and privatization. According to the neo-liberal creed, official measures should be used only to enable—and never to constrain—global market forces. The unbound global economy will then in time generate prosperity, democracy, community, and peace for all.

Reformism: A second general policy framework for globalization can be termed reformism, or global social democracy. Reformists agree with neo-liberals that market capitalism can be a major force for social good; however, they argue that these benefits can only be secured with proactive public policies that steer—and where necessary restrict—global flows. For example, many reformists advocate official measures to protect labour, the poor, and the environment from the potential harmful effects of untrammelled globalization. Some reformists also promote the principle of global redistributive taxes, for example, on foreign-exchange transactions or the profits of global companies. Reformist programmes generally envision a considerable expansion of supra-state governance through regional and trans-world institutions, and many reformists are concerned to enhance the democratic credentials of these regimes.

Progressive Radicalism: A third broad political response to globalization might be described as progressive radicalism. These critics reject the structural foundations of contemporary globalization and seek to reconstruct the process on a different basis. For example, global socialists regard capitalism as an evil that no amount of reform can correct; hence they seek to rebuild globalization with a different, post-capitalist mode of production. From another radical perspective, global postmodernists treat rationalism as incorrigibly flawed and promote an alternative globalization based on different kinds of knowledge and identity politics.

Traditionalism: A fourth approach to globalization can be dubbed traditionalism. This viewpoint regards trans-world connections as being inherently violent: globalization intrinsically undermines cultural heritage, democracy, ecological health, economic well-being, and social cohesion. In the eyes of traditionalists, globalization has nothing salvageable and must therefore be reversed. Traditionalist calls for “de-globalization” have come in a number of forms, including ultra-nationalism, religious revivalism, and certain strains of environmentalism.

Broadly speaking, neo-liberalism was the prevailing and largely unchallenged policy framework for globalization in the 1980s and early 1990s. Since the mid-1990s both traditionalist and reformist reactions against neo-liberal globalization have gathered force, though laissez-faire tendencies remain very strong at the beginning of the 21st century. Meanwhile, progressive radical approaches to globalization have to date attracted little mass following, although they may prove important in the longer term.


Third World Consequences

The consequences of globalization are prominent in the third world society which has changed the contours of social geography. However, since geography is intertwined with other dimensions of social relations, it is not surprising that globalization also has wider implications among economics, politics, culture, environment, labour rights, health and inequality issues especially in third world.

a. Economics:

Globalization substantially alters the organization of production, exchange, and consumption. Many firms “go global” by setting up affiliates across the planet. Questions of competition and monopoly can arise as a result. Relocation of production facilities across the developing world reduces transport and communication costs. Globalization also expands the “virtual economy” of information and finance, sometimes at the expense of the “real economy” of extraction and manufacturing. This global economic restructuring raises the issues of employment, labour condition and poverty in the developing world.

The differential global economies are a serious political problem in an era of globalization. Some third world countries have been unable to function at even a minimum standard of basic competence in the globalized economy. The only profitable economic activity in some of these countries is linked to criminal behaviour, such as the trade in illegal drugs, smuggling, and extortion of various kinds.   

b. Culture:

Globalization replaces the local culture with global trends of English language, attire, accent and lifestyle. It also disrupts traditional relationships between territory and collective identity. The growth of trans-world connections encourages the rise of non-territorial cultures. Thus people living more globalized life become less fixed on territory and only associated with the society by loose ethnic bond. Moreover, inasmuch as multiple cultures become densely intertwined in supra-territorial flows, globalization encourages more hybridity, where individuals develop and express a mix of identities. The globally broad casting satellite television operas try to bend the local culture than their own entity of society.

c. Inequality

In 1960 the top 20 percent had 30 times the income of the poorest 20 percent. This grew to 32 times in 1970, 45 times in 1980, and 60 times in 1990. By the end of the 20th century the top 20 percent received 75 times the income of the bottom 20 percent.

By the late 1990s the 20 percent of the world’s people living in the highest-income countries had 86 percent of the world’s income; the bottom 20 percent had only 1 percent of the world’s income. An estimated 1.3 billion people, or about one-sixth of the world’s population, have incomes of less than a dollar a day. Inequality is growing worse, rather than better. More than 80 countries had lower per capita income (income per person) at the end of the 1990s than they had at the end of the 1980s.

Africa, for example, where diamonds and other valuable resources attract criminal despots, mercenary armies have been engaged in mass killing to terrorize local populations into giving them what they want. The international arms trade and easy importation of weapons, which allows such behaviour, is a serious problem.

d. Labour Rights

To stimulate economic development many developing countries have established free-trade zones where investors are given special benefits, such as low or no taxes, and labour unions are discouraged or not allowed. These benefits have led to violations of human rights. There are violations of child labour laws, intimidation of workers seeking to have their grievances addressed, and sexual harassment. Because only 1 percent of the projected growth in the world’s labour force is expected to be in the high-income countries in coming decades, what happens to the world’s lower-income workers in the developing countries takes on added importance. It may well determine whether there will be an overall rise in living standards as productivity gains are widely shared or an overall decline if developing countries compete for jobs by holding down wages and allowing harsher working conditions to attract investment and job creation.

e. Health Issues

Life-threatening diseases represent another facet of globalization. Improvements in transportation that helped usher in globalization also made it possible for infectious diseases to spread rapidly around the globe. In 2003, for example, a deadly form of pneumonia known as severe acute respiratory syndrome (SARS) originated in China and quickly posed a worldwide health threat as airline passengers infected with the virus spread the illness.

There are other killer diseases found mostly in poorer countries. Although tuberculosis (TB) affects a small percentage of the population in rich countries, more than one-third of the world’s population was infected with tuberculosis in 2000. There are 8 million new cases of TB and 2 million deaths a year from this disease, and these numbers are climbing. More than 1.5 million people die each year from malaria, another disease that mainly impacts developing countries. Diseases spread by differential availability of clean drinking water and tainted food kill nearly 2 million people a year, mostly infants and small children and mostly among the 1.5 billion people in the world who do not have access to clean water ( Tabb,2008).

f. Environmental Issues

The global warming is due to the burning of fossil fuels, which occurs mainly in the developed, industrialized world, and the destruction of rain forests, which occurs mainly in the developing world. At least since the discovery of the ozone hole above Antarctica in the early 1980s, there has been growing awareness that air pollutants can cross borders and affect everyone living on the planet. If global warming continues, experts expect deserts to advance, particularly across West Africa, and sea level to rise, flooding coastal areas and submerging a number of Pacific Ocean island states. One-third of the world’s most populous countries would be flooded by even a small rise in sea level. While developed countries such as The Netherlands can cope, developing countries such as Bangladesh cannot afford to pay for the kind of dike system that currently protects The Netherlands.

The similar effect of climate change is evident by deglaciation taking place in most of glaciers of Nepal: the reported rates of glacial retreat range from several meters to 20 m/year. On the Tibetan Plateau, the glacial area decreased by 4.5% over the past 20 years and by 7% over the past 40 years (CNCCC, 2007).
The free flow of genetically modified animals and plants also proves to deteriorate third world ecology if introduced without proper study and planning.  

Political Globalization

Political globalization is the creation of a world government which regulates the relationships among nations and guarantees the rights arising from social and economic globalization (Stipo, 2007). Globalization has significant implications for the conduct of governance. Territorially based laws and institutions through local, provincial, and national governments are not sufficient by themselves to regulate contacts and networks that operate in trans-world spaces. Globalization, therefore, stimulates greater multilateral collaboration between states as well as the growth of regional and trans-world governance arrangements like the European Union and the United Nations. In addition, private-sector bodies may step in to regulate areas of global relations for which official arrangements are lacking, as has occurred regarding certain aspects of the Internet and trans-world finance, for instance. The resultant situation of multi-layered and diffuse governance raises far-reaching questions about the nature of sovereignty and democracy in a globalizing world.

a. Challenges to National Identity

Anti-globalism activists often depict the McDonald's, Disney, and Coca-Cola corporations as agents of globalism or cultural imperialism—a new form of economic and political domination. Critics of globalism argue that any business enterprise capable of manipulating personal tastes will thrive, whereas state authorities everywhere will lose control over the distribution of goods and services. According to this view of world power, military force is perceived as hopelessly out of step or even powerless; the control of culture (and its production) is seen as far more important than the control of political and geographic borders.

The idea of a borderless world is reflected in theories of the “virtual state,” a new system of world politics that is said to reflect the essential chaos of 21st-century capitalism. In Out of Control (1994), author Kevin Kelly predicted that the Internet would gradually erode the power of governments to control citizens; advances in digital technology would instead allow people to follow their own interests and form trans-state coalitions. Similarly, Richard Rosecrance, in The Rise of the Virtual State (1999), wrote that military conflicts and territorial disputes would be superseded by the flow of information, capital, technology, and manpower between states. Many scholars disagreed, insisting that the state was unlikely to disappear and could continue to be an essential and effective basis of governance.

The permeable international borders, the cocktail of culture and the prevalence of virtual state have dissolved the territorial and national culture and sentiment. The same is aggravated by trans-world diffusion of capable, intellectual and decisive human resource from the third world which has proved a bane. 

b. Globalization and Development

The third world had always been the hegemony of the developed country. The developing countries of Central and South America, Africa, and Asia once merely exported raw materials and cash crops (crops produced for sale overseas) in return for manufactured goods. The people in these countries provided for most of their own needs through subsistence agriculture and small-scale crafts. In time, though, people in these countries grew increasingly dependent on the global economy, because local crafts could not compete with the inexpensive-- factory-made exports of the economically developed countries (western European nations, the United States, Canada, Australia, New Zealand, and Japan). 

In order to decrease dependence, many developing countries sought to strengthen their economies by building factories, modern dams, and roads during the 1960s and 1970s. Some countries also imposed tariffs and other barriers to trade in an attempt to protect developing local industries from competition with imported manufactured goods. Governments frequently made poor financial choices, however. Infrastructure projects such as dams and highways were often too massive for local needs. Choices about industry were sometimes based on the financial interest of government leaders rather than on the best interests of the country, and protection from competition frequently resulted in inferior goods. As a result, products could not compete on the global market with the higher-quality goods from the industrialized countries. Many developing countries then had little income to pay off debts incurred during their expansion.

A few developing economies succeeded in building prosperity through industrialization during the 20th century. The most notable of these were South Korea, Taiwan, Singapore, and Hong Kong S.A.R. Like Japan during the 19th century, they established tariffs and other barriers to protect local products from foreign competition, and invested local wealth in industrial development. Also like Japan, they focused on selling the products they manufactured to foreign consumers in order to bring wealth into the country. By the end of the 20th century some experts considered these economies to be developed, rather than developing, although many of South Korea's economic successes were reversed in the financial crisis of 1997. Following a similar path, China advanced economically through a rapid expansion of manufactured exports during the late 20th century.

Meanwhile, multinationals based in the economically developed world set up low-wage manufacturing facilities in some developing countries, particularly in Southeast Asia and in Central and South America. These factories typically generated few long-term benefits for the local economy. The profits flowed outside the country to the shareholders of the foreign multinational. Also, the developing countries were forced to participate in a 'race to the bottom' to attract multinational investment. If a developing country or its people sought higher wages or enforced labour or environmental protections, multinationals often simply relocated production to a country with lower costs.

At the end of the 20th century many developing countries, especially in Africa, still lacked a strong industrial sector. These countries continued to rely on money earned from exports of cash crops and raw materials to buy manufactured goods and service their debts. An emphasis on the export of cash crops and raw materials led to increases in production. As transport became more efficient, countries began to compete to sell the same goods, and more goods and increased competition drove down prices. This cycle perpetuated poverty.

Facing an inability to attract further investment or pay for imports, many debtor nations turned to the World Bank and the IMF during the 1980s and 1990s for relief in the form of extended credit and new loans. In exchange for this relief, debtor countries had to present a plan of reforms to the lending institutions. These reforms often included privatization plans and reductions in government expenditures. The measures were intended to ensure that these countries could repay their loans, but reforms were often painful.

Conclusion

The third world countries have played actively in the process of globalization due to unstoppable diffusion of global culture, economy, politics, finance and technology. Thy have perceived consumer satisfaction, variety of choices, acculturation of good culture, awareness, education and affordable technology. It has positive ramification in their technology, awareness, finance and employment. However, due to political instability, fragile economy as a result of low supply side capacity, higher import and less export, the developing world have remained merely a consumer of the first world multinationals. The impoverished third world, as a consequence of neoliberalism—the un-intervened market economy are not competent in the global market. Therefore, certain restriction or regulation by the government, or following the ‘reformism’ approach would reap benefits globalization in the third world.



References

CNCCC. 2007. China National Report on Climate Change 2007 (in Chinese). Beijing: China National Committee on Climate Change.

Globalization. 2007. Retrieved November 5, 2007, from http://www.en.wikipedia.org
KOF Index of Globalization. (n.d.). Retrieved November 5, 2007, from http://www.globalization-index.org

Levitt, T. 1983. Globalization of Markets. Harvard Business Review.

Raskin, P. T. 2006. The Great Transition: The Promise and the Lure of the Times Ahead. Boston, MA: Tellus Institute.

Scholte, J. A. 2007. Globalization. New York: Microsoft Encarta.

Stipo, F. 2007. World Federalist Manifesto: Guide to Political Globalization. Retrieved November 5, 2007, from http://www.worldfederalistmanifesto.com

Tabb, W. K. 2008. Globalization. New York: Microsoft Encarta.

The World of People. (2006). Geography in Depth: The Global Economy. Encarta Interactive World Atlas

Watson, J. L. 2007. Globalization. Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite DVD.



Note: This article is an edited version of the original article, “Politics of Globalization in the Third World Development Perspective” published in Nepalese Journal of Development and Rural Studies, Vol. 5, No. 2 (July-Dec) 2008: Published by Central Department of Rural Development, Tribhuvan University, Kirtipur.
 

  

चाँदीका गरगहना बनाउने पेशा—कालीगढहरूको दृष्टिकोण

चाँदीका गरगहना बनाउने सिल्पलाई नेपालको साँस्कृतिक सम्पदाका रूपमा लिन सकिन्छ । यो एक स्थापित र फस्टाउँदो व्यवसाय हो । यसले ‘परम्परागत नेपाली सिल्पकला’ को चित्रण गर्नुका साथै नेपाली हस्तकलाको सौन्दर्यात्मक तथा रचनात्मक पक्षलाई झल्काउँछ ।

“नेपालमा चाँदीका गरगहना बनाउने प्रशस्तै कालीगढहरू छन । तर भारत, विशेषगरि पश्चिमी बंगालबाट ठूलो संख्यामा आउने कालीगढहरूले नेपाली कामदारहरूको रोजगारीको ठूलो हिस्सा ओगटेका छन ।”




चाँदीका गरगहना बनाउने कालीगढहरू यस क्षेत्रको परम्परागत सीप र ज्ञानमा पोख्त छन् । यस किसिमको सीप एक पीँढीबाट अर्को पीँढीमा हस्तान्तरित भएको हुन्छ । नयाँ कालीगढहरू यस व्यवसायमा संलग्न अग्रजहरूलाई सहयोग गर्दै यस क्षेत्रको सीप आर्जन गर्दछन् । यस क्रममा नयाँ कालीगढहरू चाँदीका गरगहनामा काम गर्दै आफ्नो सीप निर्खाछन्, तिनीहरूमध्ये केहीले भने पछिसम्म पनि चाँदीकै कामलाई निरन्तरता दिन्छन् । त्यस्तै कतिपय भने बजार मागअनुसार सुन तथा चाँदी दुवै का गरगहनाहरू बनाउँदछन् ।




चितवनमा विगत तीस वर्षदेखि गहना पसल खोलेर बसेका श्याम बहादुर सुनारका अनुसार उनले यो सीप आफ्ना बाबुबाट सिकेका हुन् र उनी सानै देखि नै चाँदीसँगै खेल्दै आएका छन् । “धेरैजसो कालीगढहरू गहनापसलहरूमा सहायकको रूपमा काम शुरू गर्दछन् । तर चाँदीका गहना बनाउने कालीगढहरूका लागि कुनै प्राविधिक तालिम दिने सँस्था नै छैन,” सुनार भन्दछन् । त्यस्तै, चाँदीका गहना बनाउने धेरैजसो प्रक्रियामा कुनै स्वचालित तथा अत्याधुनिक उपकरणहरूको प्रयोग भएको पाइँदैन । पगाल्ने, निश्चित रूप र आकार दिने, पिटेर पातलो पत्र पार्ने, कुँद्ने, तताउने, काट्ने, सफा गर्ने, रसायन गर्ने, शुद्घ पार्ने तथा चम्काउने जस्ता कामका लागि कालीगढहरूले सामान्य उपकरणको प्रयोग गर्दछन् ।

अधिकांश कालीगढहरू गहनापसलमा नै बसेर काम गर्दछन् । कतिपय भने गहना कारखाना (वर्कसप) मा पनि काम गर्दछन् । कारखानामा कामगर्ने कालीगढहरूलाई गहना पसलहरूबाट अर्डर आउने गर्दछ । उनीहरूलाई उत्पादित गरगहनाको संख्याको आधारमा ज्याला दिइन्छ । गरगहनाको लागि आउने अर्डर र गहरगहना अत्याधिक बिक्री हुने समयका आधारमा एक कालीगढले प्रतिमहिना १५ देखि ४० हजार रुपियाँसम्म कमाउन सक्छ । विवाह र चाडपर्वका वेलामा गरगहनाका लागि उनीहरूलाई अघिपछिभन्दा धेरै अर्डर आउने गर्दछ ।
चाँदीका गरगहना बनाउने क्षेत्रले भोग्नुपरेका समस्याका बारेमा अर्का कालीगढ राजेन्द्र वि.क. भन्दछन्, “नेपालमा चाँदीका गरगहना बनाउने प्रशस्तै कालीगढहरू छन । तर भारत विशेषगरि पश्चिमी बंगालबाट ठूलो संख्यामा आउने कालीगढहरूले नेपाली कामदारहरूको रोजगारीको ठूलो हिस्सा ओगटेका छन ।” भारतबाट आयात हुने उत्पादनहरू सस्ता र मेशिनले फिनिसिङ् गरिएका हुन्छन् । तिनीहरू तुलनात्मक रूपमा सस्ता भए पनि आयातकर्ताले हातले कुँदिएका गहनाहरू बढी मन पराउँदछन् । राजेन्द्रका अनुसार हातबाट बनेका
गरगहनाका प्रत्येक आइटम एक अर्कोदेखि फरक हुने हुँदा धेरै विदेशीले मन पराउँछन् । “नेपाली चाँदीका गरगहनामा भएको विविधता तथा यिनीहरूको डिजाइन नै यी गहना बिक्रीको मुल कारण हो,” उनी भन्छन् । हालसालै चाँदीको मुल्यमा आएको वृद्विले स्थानीय बजारमा चाँदीका गरगहनाको मागमा पनि कमी आएको छ, जसले गर्दा कालीगढहरूको कामको मात्रा पनि घट्न पुगेको छ ।


चाँदीका गरगहनाको माग विश्वव्यापी रूपमा बढ्दो छ । यसको विश्व बजारमा निर्यात् सन् २००६ र २०१० को बीचमा औसत १३ प्रतिशतले वृद्वि भएको थियो । चाँदीका गरगहनाको निर्यातमा आएको हालैको गिरावटका बाबजुद पनि नेपालीे चाँदीका गरगहनाले युरोपेली संघका राष्ट्रहरू, रुस, दक्षिण कोरिया, दक्षिण अफ्रिका र जापानमा निर्यात गर्ने अवसर प्राप्त गरेको छ । त्यस्तै नेपाल सरकारले चाँदीका गरगहनालाई नेपाल व्यापार एकीकरण रणनीति–२०१० मा एउटा महत्वपूर्ण निर्यात वस्तुको रूपमा सूचिकृत गरेको छ । यसका अतिरिक्त चाँदीका गरगहनालाई मुल्य श्रृंखलामध्येको एकको रूपमा जर्मन अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग नियोग (GIZ) अन्तर्गतको विश्व व्यापार संगठन/सुदृढ एकीकृत संरचना–सहयोग परियोजना (WTO/EIF-SP) ले पनि यस क्षेत्रलाई प्रोत्साहन गरिरहेको छ । चाँदीका गरगहना बनाउने कालीगढहरूलाई उचित तालिम दिन सकेको खण्डमा यस क्षेत्रले नेपाली युवाहरूको लागि रोजगारी सृजनाको क्षेत्रमा एक खुड्किलो थप्न सक्छ ।

This article was published in Nepal Trade Magazine, January 2012, Issue 2, GIZ
http://nepaltrade.org/sites/default/files/magazines/Nepal-Trade-Issue-2-Nepali1.pdf

सिनेमा हेराई: उहिले र अहिले

समय संगै सिनेमा को प्रबिधि, उत्पादन प्रक्रिया र गुण समेत मा परिवर्तन आएको छ।  उहिले उहिले दर्शक हरु सिनेमा खोज्दै हल सम्म पुग्थे। तर आजकल उच्च प्रबिधिका दृश्य उपकरण हरु मानिस हरुको हात मा छ।  तेसैले सिनेमा हरु आजकल दर्शक खोज्दै घरघर मा पुग्छन्।    


म सानो छँदा सिनेमा भने पछी हुरुक्कै हुन्थें। करिब आठ वर्षको हुँदा छिमेकी को घरमा टिभी हेरेको सम्झना छ। शनिबारको दिन, दिउँसो २ बजे, श्याम श्वेत टेलिभिजन, अनि त्यो पनि छिमेकीको घरमा। भिड हरु माझ म पनि एउटा दर्शक थिएँ, सिनेमा हेर्ने। देव आनन्द को हरेराम हरेकृष्ण आइरहेको थियो। उकुस मुकुस भिडबाट सानो कांचको पर्दामा मैले चिहाईरहँदा सपना झैं लाग्ने दृश्यावलीमा एउटा पात्र, देव आनन्द मलाई खुब मन पर्यो। पहिलो पटक मलाई सिनेमा का ति मान्छे हरु सबै कुरा जाँदा रहेछन जस्तै लाग्यो। नाच्ने, गाउने, दयालु पनि उस्तै, माया गर्न पनि जान्ने, अनि घरि घरि भने मान्छे कुट्न पनि उत्तिकै खप्पिस ! यस्ता अचम्म का मान्छे को रुपमा देव आनन्द को श्याम श्वेत तस्बिर मेरो दिमाग मा खुब घुमिरह्यो। 

सिनेमा मा घरि घरि नेपालको दृश्य पनि देखाएको तर पात्रहरु सबैले नै हिन्दि भाषा बोलेकाले सिनेमाभनेको त हिन्दिमा पो हुँदो रैछ झैँ लाग्यो। 

करिब दुई बर्ष पछी चितवन को नारायणघाट शहरमा पहिलो पटक सिनेमा हलमा साथीहरु संग टिकट काटेर सिनेमा हेरेँ। सिनेमा को नाम भने याद भएन। तर सिनेमा को ठुलो पर्दा, ठुलो पर्दा मा देखिएका ठुला मान्छे, रंगीचंगी दुनिया, तेस्तै मन छुने आवाज, संगीत, नाचगान हेर्दा एस्तो लाग्थ्यो मा जागी जागी सपना हेर्दै छु। अनि सपनामा आउने जस्तो दृश्य आफ्नो अगाडी मन्चन भैरहेछ। बिशिष्ठ खालको सपना जस्तै थियो त्यो। फरक येत्ति थियो कि राति देखिने सपना को दृश्य जागे पछी हराउन्थ्यो। सिनेमा हल को स्वप्न दुनिया भने फेरी फेरी पनि हेर्न पाइन्थ्यो, पैसा र समय भए सम्म। म खुब दङ्ग थिएँ !

केहि समय पछी तेही सिनेमा हल मा नेपाली सिनेमा 'अन्याय' हेरें, तेस्रो दर्जा को टिकट काटेर। जम्मा एक रुपियाँ मा पाइन्थ्यो, तर सिट भने सबै भन्दा अगाडी। तैपनि सिनेमा हेर्न पाएको मा मन भने फुरुंग हुन्थ्यो।   
अन्याय हेरे पछी बल्ल थाहा भयो, सिनेमा मा त नेपाली पात्र, परिवेश, रहन सहन, अनि नेपाली भाषा पनि हुँदो रहेछ भनेर। मलाई सिनेमा को कथा बस्तु भन्दा पनि सिनेमा हेर्न मात्र भए पुग्थ्यो, तेसैमा आनन्द आउंथ्यो। 
त्यो बेला एक पछी अर्को गरि निकै नेपाली सिनेमा हेरेछु। माया प्रिती, साहस, बेहुली, भाग्य रेखा, सन्तान, लाहुरे, मायालु, चेलीबेटी, फेरी भेटौंला, तिलहरी सम्झना लाएक नेपाली सिनेमा थिए। त्यो समय मा फाट्ट फुट्ट नेपाली सिनेमा रिलिज हुन्थे, तेसैले होला प्राय सिनेमा हेरिन्थ्यो नै। 'चिनो' भने धेरै चोटी हेरें। लगभग १७ चोटी सम्म हेरेछु। नारायणघाटको गणेश हल, रु. १ मा तेस्रो दर्जा को सिट, तैपनि शनिबार त ५० पैसा मात्र।  तेस्पछी भने बलिदान हेरेको सम्झिरहन्छु। 


धेरै चोटी साथीहरु संग सिनेमा हल को पर्खाल नाघेर मध्यान्तरमा सिनेमा हल छिरिन्थ्यो। हामीहरु सिनेमा का सौखिन, तर बच्चा हरु भएको ले होला टिकट चेक गर्ने दाइले पनि खासै वास्ता गर्दैनथे। येसरी नै २-३ दर्जन जति सिनेमा हेरियो होला, त्यो पनि आधा मात्र। तेसैले त्यो दौरान मा हेरेको कुनै पनि सिनेमा को नाम याद छैन, तर रमाइलो भने खुब भयो। त्यो सिनेमा हल मा प्राय हिन्दि सिनेमा लगाउने गर्थ्यो। तेसैले आधा हेरिएका सिनेमाहरु सबै हिन्दि थिए।  

त्यसपछि ६-७ कक्षा मा पढ्दा भने सिनेमा को कथा, त्यसका पात्र हरु बारे सम्म खयाल रहन्थ्यो। तर त्यो समयमा सिनेमा मा को हिरो छ, हिरोइन को हो, खल पात्र को छ, अनि कत्तिको फाइट छ, तेसैको आधार मा हामीलाई  सिनेमाले  हल सम्म डोर्याउथ्यो। कहिले काही त स्कुल कै ड्रेस मा, किताब भने कंडेल गाउँकी दिदि को घरमा राखेर शारदानगरमा सिनेमा हेर्न गएको सम्झना अझै ताजा छ। राजेश हमाल, भुवन केसी, शिव श्रेष्ठ आदि कलाकार को सिनेमा मा फाइट हुन्छ भनेर हामी खुब हेर्थ्यौं। कसम, सौभाग्य, सम्पत्ति आदि नेपाली सिनेमा त्यो बेला हेरेको र मैले सम्झेको सिनेमा हुन् भने हिन्दि सिनेमा हरु मोहरा, भाइ, खिलड़ियो का खिलाडी लगाएत का सिनेमा को फाइट दृश्य हरु अझै ताजा छ।

गाउँघरमा कहिले काहीं टेलिभिजन स्क्रिन, भिडियो प्लेयेर, डेक र ब्याट्री भाडामा ल्याएर पनि सिनेमा हेर्ने गरिन्थ्यो। प्राय ३/४ वोटा हिन्दि सिनेमा को भिडियो क्यासेट ल्याएर एकै रातमा सबै सिनेमा हेरेर भ्याइन्थ्यो। तेसैले होला प्राय सिनेमा को कथाहरु यादै हुदैनथे तैपनि बिहान हुँदा अनिन्द्राले आँखा मिच्दै भएनी सिनेमा हेरेको धाक ले मन छुट्टै तरिकाले फुरुङ्ग हुन्थ्यो। 
     
अंग्रेजी भाषा नबुझिने भएकोले होला सायद, अंग्रेजी सिनेमा मा तेती चासो हुदैनथ्यो।     प्रमाणपत्र तहमा पढ्दा खेरि पहिलो चोटी अंग्रेजी सिनेमा हेरें, त्यो पनि हिन्दि मा डब गरिएको रहेछ।  अंग्रेजी सिनेमाको हिन्दि सम्बाद भएकाले होला, प्रायजसो कथा बुझिन्थ्यो। हिन्दि मा डब गरिएको अंग्रेजी सिनेमा ' द जंगल बुक ' हेरें, खुब राम्रो लाग्यो। सिनेमा को 'मौग्ली' पात्र, जनावर हरु पनि बोल्ने अनि तेस्तै दृश्य संयोजन ले मलाई अंग्रेजी सिनेमा पक्कै राम्रो हुन्छ भन्ने विश्वास दिलायो। केहि समय पछी 'द जुरासिक पार्क' 'गोड्जिला' लगाएतका अंग्रेजी सिनेमा हेरेपछि भने मलाई साँच्चै नै अंग्रेजी सिनेमा भनेका त अदभुत र चमत्कारिक नै हुन्छन झैँ लाग्यो। हुन पनि किन नहोस्, प्राग-एतिहासिक काल का भीमकाय र लोप भैसकेका डाइनोसौर लाई सिनेमाको पर्दा मा आँखा अगाडी झैँ देख्न पाइन्थ्यो। 

सन् २००० पछी का बलिवुड सिमेमा हरु अलि फरक शैली मा बन्न थाले छन् क्यारे, त्यो भन्दा आगाडीको जस्तो गाउँ को परिवेश, जमिन्दार, बदला आदि बिषयबस्तु भन्दा फरक लाग्थे। यी सिनेमा हरु अघिल्लो दशक का फर्मुला सिनेमा भन्दा बिल्कुल भिन्न शैली का भेटिन्थे। मोहबतें, रेफ्युजी, गदर, दिल चाहता है, कल हो ना हो, बागवान, मुन्ना भै एम.बि.बि.एस., बिर जारा, हम तुम, नो इन्ट्री, ब्ल्याक , सरकार, कभी अलबिदा ना कहना, ओम शान्ति ओम, तारे जमिन पर, गजनी, रब ने बनादी जोडी, फैसन र थ्री इडीयेट्स मलाई मन पर्ने सिनेमा थियो।
   
समय संगै सिनेमा हेर्ने स्वाद पनि बदलिएको छ। पहिला अंग्रेजी बुझिदैनथ्यो, तेसैले हेरिदैनथ्यो। तस्विर, चलदृश्य र द्वन्द मात्र भए पुग्थ्यो भने आजकल कथा, पात्र, पटकथा, सिनेमाटोग्राफी, प्रस्तुतीकरण आदिमा समेत आँखा दौडन थालेको छ। तेसैले होला, आजकल हलिवुड का सिनेमा ले बढी तान्छ। पछिल्लो समय मा आएका नेपाली सिनेमा कागबेनी, सानो संसार, मेरो एउटा साथी  छ, फर्स्ट लव र कोही मेरो ले भने हल सम्म तान्न सफल  भए। पहिला पहिला सिनेमा को कुरा गर्दा केवल सिनेमा हेर्न पाए मात्र पुग्थ्यो भने आजकल सिनेमाको पर्दा पछाडीका पनि थुप्रै पात्र हरुको बारेमा जानकारी राख्न मन लाग्छ। तेसैले जुन पाए तेही सिनेमा हेर्न हल सम्म पुग्न मन लाग्दैन। पहिला तेस्को समिक्षा पढ्छु अनि मात्र सिनेमा हेर्न हल सम्म पुग्छु।  

पहिला फाट्ट फुट्ट मात्र नेपाली वा हिन्दि सिनेमा रिलिज हुन्थे। अरु मनोरंजन को साधनहरु थिएनन्।तेसैले जेनतेन सिनेमा हल ले डोर्याउँथ्यो।  सिनेमा को क्यासेट घरमा हेर्नु भनेको सम्पन्न मान्छे हरुको मात्र पहुँच मा पर्थ्यो। तर आजकल सिनेमा हरु पनि प्रसस्त रिलिज हुन थाले, बलिवुड, हलिवुड र कलिवुड मा पनि। पछिल्लो समय मा केहि नेपाली सिनेमाहरु बाहेक प्राय ले हल सम्म तान्न सकेकै छैनतेसैले जुन पायो तेही सिनेमा हेर्न २ घण्टा खेर फाल्न मन लाग्दैन

आजकल सिनेमा दर्शक पछ्याऊँदै घरसम्म--टेलिभिजनमा, हात सम्म--स्मार्ट फोन वा ट्याब्लेट सम्म पुगेका छन्। मन छुने उत्कृष्ट शैलीमा बनेको सिनेमाले मात्र दर्शक को समय पाउँछ। तेसैले कथा, पात्र, प्रबिधि र बिषयबस्तु राम्रो भएको सिनेमा ले मात्र हल सम्म तान्ने गर्छ आजकल। नत्र भने बजार मा सस्तै मा पाइने डिभिडी प्लेयेर, उत्तिकै मात्रामा पाइने डिभिडी चक्का हरु छन्। तेसैले हल सम्म नतानेको तर हेर्ने पर्ने र समय काट्नु पर्ने भए मा आजकल घरमै सिनेमा हेर्न खुब मन पर्छ।

   

रुप कुमार बिक, १ सेप्टेम्बर २०१३  

Featured Post

An Evening in Patan

Despite being badly battered by the devastating earthquake, the Patan Durbar Square, one of the World Heritage Sites of Nepal, is slowly ri...